Rozwój dziecka

Rozwój dziecka jest pojęciem bardzo szerokim. Obejmuje zarówno nabywanie nowych umiejętności i kształtowanie się umysłu niemowlęcia, jak i rozwój dziecka w wieku przedszkolnym oraz szkolnym. Etapy rozwoju dziecka charakteryzują się innym tempem i z każdym z nich związane są inne wyzwania. Dodatkowo w każdym możemy wyróżnić kilka obszarów rozwoju dziecka. W tym artykule przedstawiony zostanie opis rozwoju dziecka w okresie najintensywniejszego rozwoju, czyli do wieku przedszkolnego.

Rozwój fizyczny dziecka

Wyróżniamy dwa rodzaje rozwoju dziecka pod kątem motorycznym – motorykę dużą i motorykę małą. Motoryka duża obejmuje ogólną aktywność dziecka, czyli ruchy angażujące całe ciało. Motoryka mała to ruchy precyzyjne, szczególnie dotyczące dłoni i palców. Takie ruchy wymagają dużo większego skupienia w wykonywaną czynność.

Motoryka duża – okresy rozwoju dziecka

Rozwój motoryki dużej przypada w dużej mierze na rozwój dziecka w pierwszym roku życia i następujących po nim miesiącach. Fazy rozwoju dziecka w pierwszych miesiącach życia określone są poprzez kamienie milowe. Pierwszym z nich jest unoszenie głowy pod kątem 45 stopni przez dziecko leżące na brzuchu. Dzieje się to około 2-3 miesiąca życia. Następnie dziecko podpiera się na przedramionach i kolejno dłoniach, unosząc klatkę piersiową. Następuje to w 4-5 miesiącu życia. W 7 miesiącu życia dziecko powinno potrafić obrócić się na plecy oraz z pleców na brzuch, a także siedzieć z podparciem. Dziecko po skończeniu pół roku przygotowuje się także do rozwijania dalszych umiejętności, czyli siadania, stawania, raczkowania – może to być podciąganie się, pełzanie czy „sprężynowanie” w klęku podpartym. W 8-11 miesiącu życia dziecko powinno już opanować siadanie, raczkowanie, czworakowanie (czyli przemieszczanie się za pomocą kończyn) oraz stawanie na nóżki. W okresie 12-18 miesiąca życia dziecko uczy się samodzielnie chodzić. Rozwój dziecka w 2 roku życia to dalszy rozwój umiejętności chodzenia, dziecko uczy się biegać, rozwija swoją koordynację ruchową; ćwiczy skakanie, kopanie, schodzenie i wchodzenie po schodach. W wieku 4-5 lat dziecko nadal się rozwija, szczególnie pod kątem koordynacji ruchowej i balansu. Nie sprawiają mu problemu podskoki, chodzenie po schodach krokiem naprzemiennym czy stanie na jednej nodze.

Motoryka mała

Motoryka mała to ruchy precyzyjne. Niemowlę nie panuje dobrze nad swoimi dłońmi, nie ma również dostatecznie wykształconych kości palców, by nastąpił szybki rozwój motoryki małej. Spójrzmy na prawidłowy rozwój dziecka w pierwszym roku życia pod kątem motoryki małej. Noworodek trzyma dłonie zaciśnięte, natomiast w 2-3 miesiącu życia dziecko zaczyna badać, oglądać swoje dłonie, a także trzymać włożone mu w rączkę przedmioty. W 4-5 miesiącu dziecko próbuje sięgać i chwytać zabawki, kocyk czy włosy dorosłego, by w 6-7 miesiącu przekładać przedmioty z jednej rączki do drugiej. W 8-9 miesiącu dziecko uczy się uderzać o siebie przedmiotami trzymanymi w obu dłoniach, w 10-11 miesiącu – uczy się nimi rzucać, a także opanowuje chwyt pęsetkowy (czyli kciukiem i jednym z pozostałych palców). Dziecko po ukończeniu 12 miesięcy życia uczy się rysować i trzymać samodzielnie butelkę. Rozwój dziecka po roku obejmuje wzrost jego samodzielności: w wieku 1,5 roku samo je palcami, w wieku 2 lat używa łyżki, w wieku 3 lat – widelca. Uczy się ubierać, początkowo pomagając rodzicowi, coraz więcej czynności wykonując samo. Dziecko doskonali też umiejętność rysowania, kopiuje rysowane linie. W wieku 5 lat dziecko powinno trzymać ołówek czy kredkę trzema palcami.

Rozwój mowy dziecka

Jak przebiega prawidłowy rozwój dziecka krok po kroku pod kątem komunikacji? Dziecko zaczyna używać mowy ok. 12-18 miesiąca życia, jednak już wcześniej komunikuje się z opiekunami na różne sposoby. Początkowo jest to nawiązywanie kontaktu wzrokowego, dotyk, płacz i krzyk, następnie jest to wydawanie cichszych, gardłowych dźwięków i gruchanie. W wieku 9-12 miesięcy dziecko gaworzy i zaczyna rozumieć proste słowa czy polecenia wydawane w jego kierunku, a także uczy się gestów – klaskania, machania na pożegnanie czy kręcenia głową w zaprzeczeniu. Może również powtarzać usłyszane dźwięki. Po skończonym roku dziecko zaczyna powtarzać ze zrozumieniem proste słowa. Rozwój dziecka w drugim roku życia obejmuje naukę kolejnych słów. Dziecko w wieku 1,5 roku zna zazwyczaj 15 słów, w wieku 2 lat – 50 słów, z których buduje pseudozdania, natomiast w wieku 3 lat dziecko buduje już zdania 3- i 4-wyrazowe z bogatego repertuaru nawet do 1500 słów, a także zadaje pytania. Czterolatek potrafi używać zdań złożonych i żartować, a pięciolatek bez problemu używa czasu przeszłego i opowiada historie. Wymowa u dzieci nie jest jeszcze prawidłowo wykształcona, dlatego mowę 2-3 latka rozumie jedynie 50-75% obcych osób. Po ukończeniu 5 roku życia mowa dziecka powinna być zrozumiała już przez wszystkich.

Rozwój zmysłów

Rozwój dziecka po porodzie nie następuje od razu. Widzenie niemowlęcia aż do około 2 miesiąca życia jest nieostre i pozbawione głębi. Wówczas dziecko zaczyna widzieć przedmioty położone na wprost, a następnie wodzi za nimi wzrokiem. Rozpoznaje też twarze opiekunów. W wieku 3 miesięcy dzieci chętnie patrzą na kontrastujące, czarno-białe obrazy, poruszające się obiekty i twarze wokół, a także na własne rączki. Do 6 miesiąca życia następuje rozwój widzenia przestrzennego, który objawia się np. wyciąganiem dłoni w kierunku przedmiotów i próbami ich uchwycenia. W kolejnych miesiącach dzieci interesują kolory i nowe przedmioty, zaczynają również widzieć małe obiekty, np. okruszki. Rozwój dziecka w 1 roku życia łączy się z intensywnym rozwojem wzroku, który później zwalnia. Jeśli chodzi natomiast o słuch, dzieci reagują na głośne dźwięki już tuż po urodzeniu. Około pół roku później zwraca uwagę na mowę opiekuna, a do 10 miesiąca życia odwraca głowę lub wzrok w kierunku dźwięków, nie tylko głośnych. Do roku dziecko reaguje na ciche wołanie po imieniu, nawet z większej odległości.

Rozwój poznawczy

Rozwój fizjologiczny dziecka pod kątem poznawczym obejmuje jego umiejętności do badania otoczenia. Opisano już rozwój zmysłu wzroku i słuchu, które służą do odbierania bodźców. Dziecko używa zmysłów, by obserwować środowisko, przysłuchiwać się mu, uczyć. Dziecko do ok. 6 miesiąca życia bada świat głównie poprzez baczną obserwację, oglądanie swojego ciała i twarzy opiekunów, poruszających się obiektów wokół, próbuje samo wydawać dźwięki i poruszać się w określony sposób. Do około roku dziecko eksperymentuje – uderza zabawkami jedna o drugą, bawi się jedzeniem, poznając nowe wrażenia dotykowe, używa coraz to nowych przedmiotów, bada otoczenie metodą prób i błędów. Dziecko w wieku przedszkolnym zaczyna bawić się „na niby”, odgrywając znane sobie z obserwacji scenki, a także porównuje przedmioty, rozpoznaje kolory, zaczyna liczyć, rozumie pojęcie czasu oraz przeciwieństw.

Rozwój społeczno-emocjonalny

Społeczno-emocjonalny rozwój dziecka w poszczególnych miesiącach zależy w dużej mierze od jego otoczenia, środowiska. Dzieci uczą się głównie poprzez obserwację i naśladownictwo, modelowanie zachowań dorosłych. Płaczą, gdy płaczą inne dzieci. Uśmiechają się, gdy widzą uśmiech dorosłego lub zauważają, że podchodzi do nich i wyciąga ręce. Utrzymują kontakt wzrokowy i naśladują mimikę dorosłych, ich gesty, naśladują także rówieśników. Od ok. 6 miesiąca życia dziecko odróżnia osoby bliskie od obcych. Dzieci do wieku 2-3 lat są przywiązane do opiekunów, lękliwe w kontakcie z obcymi, by w wieku 3 lat łatwiej rozstawać się z rodzicami, rozumiejąc zasady. W wieku 4-5 lat dla dziecka coraz istotniejsza staje się grupa równieśnicza, bawi się raczej z innymi dziećmi niż z rodzicami, zabawy stają się coraz bardziej skomplikowane i pełne określonych zasad.

Jak wspomagać rozwój dziecka?

Na każdym etapie możemy w różny sposób wspierać proces rozwoju dziecka. Początkowo pomocne jest częste kładzenie dziecka na brzuszku. Ćwiczymy także z dzieckiem w trakcie zabawy. Dla prawidłowego rozwoju zaleca się unikać leżaczków, a u większych dzieci chodzików. Dziecko nie powinno być też sadzane, jeśli nie potrafi dobrze utrzymać równowagi, ani prowadzone przez rodzica za rączki do góry, kiedy samo nie chodzi. Rozwój zmysłów wspieramy poprzez książeczki – początkowo z biało-czarnymi obrazkami, później kolorowe, czytamy dziecku. Warto również zapewnić zabawki, które wymagają prostych manipulacji. Jeśli chodzi o rozwój mowy, kluczowe jest dbanie o słuch, przede wszystkim poprzez unikanie hałasu. Warto również odstawić smoczek tak szybko, jak to możliwe, oraz od samego początku rozszerzania diety wprowadzać jedzenie w większych kawałkach. Jeśli mamy jakiekolwiek wątpliwości jeśli chodzi o etapy rozwoju dziecka, warto zasięgnąć porady pediatry, który może skierować nas po dalsze wskazówki do innego lekarza, fizjoterapeuty, psychologa, logopedy.

Prawidłowy rozwój dziecka – co powinno nas niepokoić?

Co w rozwoju dziecka powinno nas martwić? Przede wszystkim brak osiągania kamieni milowych w określonym czasie. Nieharmonijne tempo rozwoju w ramach wieku granicznego dla każdej umiejętności jest fizjologiczne nawet dla zdrowych dzieci. Opóźnienie rozwoju w dwóch lub więcej strefach nazywamy jednak globalnym opóźnieniem rozwoju. Taką sytuację zawsze warto skonsultować z lekarzem i zdiagnozować. Warto również zwrócić uwagę na tzw. „czerwone flagi”, które zawsze powinny wzbudzić niepokój. Są to m.in.:

Nieosiąganie określonych kamieni milowych w przewidywanym czasie;

Wyraźna asymetria pomiędzy prawą a lewą stroną ciała lub asymetria siły czy napięcia mięśni kończyn;

Zbyt słabe napięcie mięśniowe (dziecko wydaje się bardzo wiotkie i ma problemy np. z podnoszeniem głowy w leżeniu na brzuchu oraz dalszym rozwojem);

Zbyt silne napięcie mięśniowe (dziecko jest sztywne, odgina główkę lub całe ciało do tyłu, pręży się, śpi z mocno zaciśniętymi piąstkami);

Utrata wcześniej wyuczonych umiejętności;

Małe zainteresowanie interakcjami z dorosłymi lub rówieśnikami.

Jeśli Twoje dziecko jest wcześniakiem – jest bardziej narażone na opóźnienia w rozwoju i problemy rozwojowe, należy je więc bacznie obserwować lub profilaktycznie udać się do specjalistów, którzy mogą zalecić odpowiednie ćwiczenia. Pamiętaj jednak, że w przypadku wcześniaków prawidłowy rozwój dziecka określa się przy pomocy tzw. wieku korygowanego.

Należy wspomnieć, że każde dziecko rozwija się w innym tempie. Jedno zacznie chodzić w wieku 8 miesięcy, gdy jego rówieśnik dopiero raczkuje. Jedno zacznie mówić już po roku, inne – po trzecich urodzinach. Podobnie sprawa ma się z innymi umiejętnościami psychomotorycznymi czy choćby takimi, jak korzystanie z nocnika. Porównywanie dzieci między sobą – nawet dzieci w dokładnie tym samym wieku, o dokładnie tej samej masie ciała, rodzeństwa, a nawet bliźniąt – nie przynosi nic dobrego, poza stresem rodziców i często nawet nieuświadomioną presją. Oczywiście, jeśli coś nas mocno niepokoi, należy skonsultować się ze specjalistą – pediatrą, fizjoterapeutą dziecięcym, neurologiem, logopedą – jednak nie szukajmy problemów tam, gdzie zapewne ich nie ma, dajmy dziecku czas. Patrzenie na dziecko na tle rówieśników, którzy rozwijają się szybciej, może być frustrujące, jednak niedługo ten czas będzie tylko przeszłością – wszak dzieci rosną szybciej, niż nam się wydaje.