Nie istnieje jeden uniwersalny kalendarz rozwoju dziecka czy
kalkulator rozwoju dziecka. Każde dziecko rozwija się w swoim własnym
tempie, tempo rozwoju może być też różne na różnych etapach życia. Można jednak
wyróżnić ogólnie poszczególne etapy rozwoju dziecka wraz z
orientacyjnymi okienkami czasowymi, w których dziecko powinno opanować daną
umiejętność. Rozwój dziecka od 1 do 12 miesiąca jest najbardziej
intensywny, dlatego skupimy się na tym okresie.
Rozwój dziecka po urodzeniu nie rozpoczyna się
gwałtownie. Dziecko musi się zaadaptować do nowej sytuacji – ostatnie miesiące
spędziło w ciepłym, ciemnym, wygłuszonym środowisku, a teraz trafiło do
zimnego, głośnego, jasnego świata pełnego obcych zapachów i wrażeń dotykowych.
Na tym etapie ważna jest bliskość rodziców, np. poprzez kangurowanie – tak, by
dziecko czuło ciepło ciała rodzica, jego zapach i bicie serca. Po jakimś czasie
dziecko zaczyna interesować się otoczeniem, spoglądać na twarze opiekunów czy
kontrastujące przedmioty, odwracać główkę w kierunku głośnych dźwięków. Warto
obserwować także odruchy niemowlęce, takie jak odruch Moro, odruch chwytny czy
odruch ssania.
Co to jest rozwój dziecka? Jest to pojęcie bardzo
szerokie i obejmuje wiele różnych obszarów nabywania nowych umiejętności. Rozwój
ruchowy dziecka w wieku niemowlęcym określony jest w obszarach motoryki
dużej i motoryki małej. Dodatkowo zwraca się uwagę na takie obszary, jak
komunikacja, funkcje poznawcze i funkcje społeczno-emocjonalne. Stopnie
rozwoju dziecka określone są przez tzw. kamienie milowe, dla których
określono wiek graniczny, po osiągnięciu którego dziecko powinno posiadać daną
umiejętność. Kalendarz rozwoju dziecka przedstawiający rozwój dziecka
miesiąc po miesiącu wygląda następująco:
·
2 miesiąc życia – dziecko unosi głowę do 45
stopni w leżeniu na brzuchu, stopniowo unosząc się coraz wyżej na
przedramionach; trzyma włożony mu do dłoni przedmiot, zaczyna wydawać gardłowe
dźwięki i wodzić wzrokiem.
·
4 miesiąc życia – dziecko podpiera się, unosząc
klatkę piersiową i podpierając się na dłoniach; wyciąga ręce do zabawek, chwyta
je i trzyma, zaczyna również gruchać i badać otoczenie: ogląda własne dłonie,
rozgląda się wokoło, rozpoznaje opiekuna, nawiązuje kontakt wzrokowy, a mimiką
twarzy wyraża emocje.
·
6 miesiąc życia – dziecko obraca się z podporu
na plecy, następnie uczy się obracać w przeciwnym kierunku, może także
„sprężynować” czy pełzać, przygotowując się do raczkowania lub podciągać,
przygotowując się do siadania, siedzi z podparciem, dodatkowo chwyta stópki i kieruje
je do ust, a także doskonali ruch chwytny dłoni (nakładkowy i
promieniowo-dłoniowy), potrząsa zabawkami i używa dwóch rąk do trzymania
przedmiotów. Dziecko nawiązuje kontakt wzrokowy z osobą, która do niego mówi, a
w odpowiedzi wydaje dźwięki i śmieje się, samo również się uśmiecha w celu
zainicjowania kontaktu. Interesuje się też rówieśnikami. Jeśli chodzi o rozwój
poznawczy, dziecko bada świat metodą prób i błędów.
·
9 miesiąc życia – dziecko przekręca się już w
obie strony, siedzi stabilnie, przenosi obiekty, doskonali chwyt pęsetkowy i
zagarniający. Zaczyna rozumieć określone słowa, nazwy przedmiotów czy proste
polecenia. Dziecko jest przywiązane do opiekuna. Rozwija się poczucie trwałości
– dziecko szuka ukrytej zabawki.
·
12 miesiąc życia – dziecko siada, raczkuje
(niektóre dzieci mogą pomijać ten etap), wstaje przy pomocy podciągania i
chodzi trzymane za jedną rękę, doskonali także umiejętności manualne, np.
trzyma butelkę. Zaczyna reagować na swoje imię i rozumieć polecenia, wokalizuje
lub gestykuluje, rozwija relacje społeczne. Nadal odkrywa świat metodą prób i
błędów, szuka ukrytych przedmiotów, uczy się przyczyny i skutku.
·
18 miesiąc życia – dziecko samo wstaje,
samodzielnie też chodzi. Powinno znać już 15 słów, aktywnie używa gestykulacji
czy np. potrząsania głową w odmowie. Samo je palcami, bazgrze, ustawia wieże z
klocków, stosuje zabawy, w których naśladuje rzeczywiste zaobserwowane
czynności. Dziecko uczy się także używania przedmiotów zgodnie z ich funkcją i
bawi się wspólnie z równieśnikami oraz ich naśladuje.
Prawidłowy rozwój dziecka do 1 roku życia obejmuje
więc głównie rozwój umejętności motorycznych. Jeśli chodzi o kalendarz
rozwoju dziecka, drugi rok życia obejmuje dalszą pracę dziecka nad motoryką
małą, rozwijaniem funkcji poznawczych i komunikacją, a tym samym rozwojem
społeczno-emocjonalnym.
Najważniejsze etapy rozwoju dziecka wyznaczają tzw.
kamienie milowe. Kalendarz rozwoju dziecka charakteryzuje się tym, że
dla każdej z tych umiejętności określa wiek średni jej osiągnięcia oraz wiek
graniczny. Zaniepokoić może, jeśli dziecko nie osiąga określonego etapu rozwoju
po przekroczeniu wieku granicznego. Jakie jeszcze czerwone flagi mogą dać do
myślenia, czy następuje prawidłowy rozwój dziecka w okresie niemowlęcym?
Są to m.in:
·
Nieosiąganie danych umiejętności w określonym
wieku granicznym;
·
Utrata wcześniej uzyskanych zdolności;
·
Brak zainteresowania interakcjami z dorosłymi
lub równieśnikami;
·
Zauważona asymetria pomiędzy prawą a lewą stroną
ciała – może to być różnica w sile, ruchliwości czy napięciu mięśniowym;
·
Obserwowane w ruchach dziecka słabe napięcie
mięśniowe (luźne ruchy, przejawiające mało siły) lub zbyt silne napięcie
mięśniowe (sztywne, napięte ruchy).
Powyższe obserwacje powinny skłonić rodziców do poszukania
wsparcia u lekarza czy fizjoterpeuty. Najważniejszym czynnikiem, który
przemawia za umówieniem wizyty, jest jednak niepokój opiekuna dotyczący
właściwego rozwoju dziecka – każde dziecko i jego rozwój są specyficzne,
ciężko je zamknąć w sztywnych ramach, a nic tak dobrze nie działa na
uspokojenie, jak podążanie za rodzicielską intuicją.